MỞ
ĐẦU
Trong bức tranh chung của giáo
dục Việt Nam hiện nay nhiều vấn đề đang nổi lên thu hút sự chú ý của toàn xã hội.
Đó là các vấn đề như Chương trình và sách giáo khoa, thi cử, tuyển sinh. Dư luận
xã hội, báo chí và cả Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo hầu như đều tập trung
chú ý vào đây, quan tâm đến tình hình và các giải pháp để giải quyết những hiện
tượng nảy sinh cũng như đề ra các chính sách thích hợp. Trong bối cảnh ấy giáo
dục nghề nghiệp nói chung và giáo dục hướng nghiệp nói riêng bị chìm đi, không
nhận được sự quan tâm thích đáng và bản thân công tác giáo dục nghề nghiệp, hướng
nghiệp cũng chứng kiến một thực trạng không mấy vui vẻ.
Ai cũng dễ dàng nhận thấy một
thực tế là cho đến nay việc phân luồng học
sinh sau Trung học cơ sở và sau Phổ thông Trung học được thực hiện chưa đạt kết
quả mong muốn. Một số khảo sát gần đây cho thấy phần lớn học sinh tốt nghiệp
THCS và PTTH không vào các trường nghề. Các trường nghề, trung cấp hay cao đẳng
đều không phải là địa chỉ hấp dẫn. Hầu như đa số các em đều chỉ muốn vào đại học
bằng mọi giá, bất chấp năng lực thực tế của mình cũng như khả năng tài chính của
gia đình.
Một thực tế nữa là trong quá
trình phát triển kinh tế của nước ta chưa bao giờ chúng ta cần một đội ngũ công
nhân lành nghề như hiện nay. Chúng ta đứng trước tình trạng nguồn nhân lực vừa
thừa vừa thiếu, hay nói theo cách nói thông thường là thừa thầy thiếu thợ. Những
người có bằng cấp thì nhiều nhưng những người có tay nghề, có năng lực làm việc
thực sự thì ít. Cái yếu ở đây chủ yếu không phải ở kiến thức mà trước hết là ở
tay nghề, trình độ thực hành. Nếu so sánh với tình hình giáo dục nói chung và
giao dục nghề nghiệp nói riêng thì điều này hoàn toàn dễ hiểu. Thực trạng giáo
dục và thực trạng phát triển kinh tế đang đặt ra cho công tác hướng nghiệp và
giáo dục nghề nghiệp những nhiệm vụ cấp bách.
NỘI
DUNG
Trước tiên vẫn là vấn đề nhận
thức. Cần thay đổi quan niệm của xã hội về vấn đề học nghề, về thợ và thầy,phải
làm sao để mọi người, nhất là phụ huynh học sinh, hiểu rằng thầy và thợ đều cần
thiết như nhau, đều có giá trị như nhau, một người thợ bậc cao, lành nghề cũng
quan trọng và xứng đáng được đề cao không kém gì kỹ sư. Làm sao để mọi người đều
thấy rằng đại học không phải là con đường duy nhất để tiến thân đối với tuổi trẻ,
rằng học nghề không phải chỉ để làm thợ, học nghề, làm nghề cũng có tương lai
chứ không phải chỉ dừng ở đó.Việc coi thường học nghề, dạy nghề có nguồn gốc
sâu xa trong thị hiếu chuộng hư danh ,bằng cấp còn khá phổ biến trong xã hội.
Thay đổi điều này không phải dễ, nó đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ của nhiều yếu tố
và chắc chắn không thể ngày một ngày hai mà có được.
Vấn đề thứ hai là cải tiến công
tác giáo dục nghề nghiệp. Giáo dục nghề nghiệp bao gồm hai phần cơ bản là giáo
dục hướng nghiệp và dạy nghề. Giáo dục hướng nghiệp chủ yếu tiến hành ở trường
phổ thông cơ sơ và phổ thông trung học. Dạy nghề là công việc của các trường
nghề từ trung cấp, cao đẳng đến đại học. Cải tiến giáo dục nghề nghiệp, bởi vậy,
chính là cải tiến nội dung của hoạt động hướng nghiệp và công tác dạy nghề.
So với trước đây hiện nay công
tác hướng nghiệp được chú trọng hơn rất nhiều. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có hẳn
một chương trình giáo dục hướng nghiệp dành cho các trường phổ thông. Cũng đã
có những giáo trình giáo dục hướng nghiệp được xây dựng công phu, bài bản, trên
cơ sở lồng ghép với một số môn học. Giáo viên nhìn chung cũng đã ý thức được tầm
quan trọng và ý nghĩa của hoạt đông hướng nghiệp. Hệ thống các trường dạy nghề
cũng đã được củng cố một bước, thu hút được nhiều học sinh và đạt được những kết
quả tốt trong đào tạo.
Tuy nhiên để nâng cao chất lượng
công tác giáo dục nghề nghiệp, theo chúng tôi, chúng ta cần chú ý thêm mấy điểm
sau đây.
Trước hết, đối với hoạt động hướng
nghiệp, một trong những việc cần làm là giáo dục ý thức về nghề nghiệp cho học sinh. Cần phải thay đối quan niệm về
việc học và về nghề nghiệp. Học phải được hiểu là học đi đôi với hành, học cần
có hành, học là để hành. Cần làm cho các em hiểu rằng học là để tích lũy kiến
thức và để chuẩn bị sau này làm một công việc nào đó. Càng có ý thức sớm về
công việc, nghề nghiệp mình sẽ làm và chuẩn bị sớm cho công việc ấy thì khi bước
ra đời các em sẽ không bỡ ngỡ và không mất thời gian để khởi động. Hình thức học
phân ban chính là một cách nhằm thực hiện mục tiêuh này. Kinh nghiệm cho thấy
những học sinh có năng khiếu và say mê một môn học hay một công việc nào đó
ngay từ nhỏ sau này lớn lên rất mau thành đạt.
Trong quá trình hướng nghiệp nhất
thiết phải làm cho học sinh có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng và ý nghĩa
của mỗi ngành nghề, tránh định kiến về ngành cao ngành thấp, ngành sang ngành
hèn. Nếu bị vướng vào cách nghĩ này học sinh sẽ dễ rơi vào tình trạng chọn những
ngành được cho là có giá nhưng lại không phù hợp với năng lực, sở trường của
mình. Việc thay đổi nhận thức về vấn đề này trùng với xu hướng đổi mới cách dạy
cách học mới hiện nay là phát huy năng lực của người học, tạo điều kiện cho người
học theo đuổi đam mê và sở thích của mình.
Muốn làm tốt công tác hướng
nghiệp, ngoài việc thực hiện tốt chương trình lồng ghép ở trên lớp cần hết sức
chú ý đến các hoạt động ngoại khóa liên quan đến việc tiếp xúc với những công
việc, ngành nghề cụ thể. Những buổi tham quan các cơ sở sản xuất, các doanh
nghiệp, những hội thi nghề nghiệp và nhiều hoạt động ngoại khóa khác không những
chỉ bổ xung, minh họa cho các bài giảng trên lớp mà còn mang lại cho học sinh hứng
thú nghề nghiệp, kích thich sự say mê công việc mà các em được nhìn thấy tận mắt.
Cùng với việc tăng cường hoạt động ngoại khóa, việc rèn luyện kỹ năng lao động
nghề nghiệp cho học sinh cũng rất cần thiết. Các kỹ năng này thường bao giờ
cũng gắn với những ngành nghề cụ thể. Bởi vậy việc giáo dục kỹ năng cũng chính
là một hoạt động hướng nghiệp hết sức bổ ích và thiết thực. Chính từ việc nắm vững
các kỹ năng này sẽ hình thành những định hướng nghề nghiệp trong tương lai đối
với các em.
Cuối cùng, cần đẩy mạnh và làm
tốt công tác tư vấn nghề nghiệp. Tình hình tuyển sinh đại học những năm gần đây
cho thấy rất đông thí sinh đã chọn ngành nghề không đúng. Tâm lý phổ biến là chạy
theo những ngành “ hot” mà không hiểu đầy đủ về ngành nghề và năng lực của bản
thân mình. Hiện cả nước ta có khoảng 240 trường đại học với 367 ngành đào tạo,
bao gồm gần 3000 nghề. Sự ngộ nhận giữa ngành và nghề đã dẫn nhiều thí sinh đến
việc chọn sai trường, sai ngành. Bởi vậy việc nhà trường và các phương tiện
truyền thông, báo chí đầu tư cho hoạt động tư vấn tuyển sinh, hướng nghiệp là rất
cần thiết và có ý nghĩa thiết thực.
Trên cả những hoạt động cụ thể,
hướng nghiệp là một triết lý giáo dục. Hiểu được ý nghĩa của giáo dục hướng nghiệp là hiểu được một
nhiệm vụ quan trọng của giáo dục trong thời đại chúng ta. Làm tốt hoạt động này
không chỉ giúp cho việc chuẩn bị nguồn nhân lực cho xã hội mà còn góp phần hình
thành nhân cách cho học sinh, góp phần phát triển con người toàn diện cho thế hệ
trẻ.
Cùng với công tác hướng nghiệp,
giáo dục nghề nghiệp còn một một nhiệm vụ khác là dạy nghề. Đây là một hoạt động
lớn, thu hút sự tham gia của nhiều lực lượng xã hội.
Vấn đề lớn nhất của công tác dạy
nghề là trường nghề. Hiện nay cả nước có hơn 1900 cơ sở giáo dục
nghề nghiệp, mỗi năm có khoảng 2 triệu học sinh, sinh viên ra trường. Các trường
nghề được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau. Vấn đề được quan tâm nhiều nhất
của trường nghề là chuyện người học. Hằng năm số học sinh học hết Trung học cơ
sở và Phổ thông trung học chon con đường học nghề còn it. Hơn 70 % thậm chí đến
80% học sinh THCS chọn học tiếp PTTH. Đối
với học sinh tốt nghiệp PTTH cũng vậy. Làm sao để thu hút được nhiều học sinh
là bài toán đau đầu của các trường nghề và của ngành giáo dục nói chung.
Việc trước tiên phải làm là
công tác phân luồng. Các trường phổ thông phải làm tốt công tác hướng nghiệp,
nhất là đối với học sinh các lớp cuối cấp THCS và PTTH, làm sao để sau khi học
xong các em tự nguyện chuyển sang học trung cấp hoặc trường nghề. Mới đây Thủ
tướng chính phủ đã có chỉ thị giao cho Bộ LĐ-TB & XH đề xuất thí điểm đào tạo
trình độ cao đẳng cho học sinh tốt nghiệp THCS không băt buộc phải qua trung cấp.
Hiện nay Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp thuộc Bộ LĐ- TB & XH đang xây dựng đề
án thí điểm cho chương trình này. Theo chúng tôi nếu thực hiện được đây sẽ là một
bước đột phá, giúp tháo gỡ những bế tắc trong công tác phân luồng và tạo nguồn
tuyển sinh cho các trường nghề. Đây là chủ trương còn mới đối với giáo dục nước
ta, nhưng trên thế giới đã có nhiều nước thực hiện từ lâu.
Để tăng sức hấp dẫn của các trường
nghề, kể cả trung cấp và cao đẳng, cần đẩy mạnh việc thưc hiện các chương trình
liên thông từ trung cấp lên cao đẳng và từ cao đẳng lên đại học. Kinh nghiệm của
các trường Cao đẳng Cộng đồng ở Mỹ về việc này rất đáng để chúng ta tham khảo
và tiếp thu. Hiên nay ở nước ta chỉ mới có một số ít các trường thực hiện tốt
việc liên thông, chủ yếu là từ cao đẳng lên đại học.
Để nâng cao uy tín của các trường
nghề và từ đó tăng thêm sức hấp dẫn của trường nghề, một trong những nhiệm vụ cấp
bách là tăng cường lực lượng và chất lượng của đội ngũ giáo viên. Hiện nay lực
lượng thầy giáo ở các trường nghề còn thiếu và mỏng. Số giáo viên cơ hữu có
trình độ chuyên môn và kinh nghiệm giảng dạy còn ít, nhiều trường phụ thuộc vào
nguồn giảng viên thỉnh giảng từ các trường khác và từ các doanh nghiệp. Điều
này ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo của nhà trường. Bởi vậy để đảm bảo
chất lượng đào tạo, từ đó tăng sức hút của trường nghề nhất thiết phải quan tâm
đến vấn đề đội ngũ giáo viên , nhất là khi chúng ta muốn triển khai chương
trình đào tạo học sinh tốt nghiệp Trung học cơ sở lên thẳng Cao đẳng không qua
Trung cấp.
Trường nghề là nơi trực tiếp
chuẩn bi cho học sinh bước vào nghề, tức là đi làm nghề. Bởi vậy mối quan hệ giữa
nhà trường với xí nghiệp, doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng. Xí nghiệp là nơi học sinh đến tham quan, thực
tập và làm việc sau khi ra trường. Xí nghiệp, doanh nghiệp cũng là nơi nhà trường
có thể mời những cán bộ, những người thợ giàu kinh nghiệm đến trao đổi, thuyết
trình, hướng dẫn cho học sinh. Bởi vậy trường nghề cần phải thiết lập và duy
trì mối quan hệ tốt với các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp thuộc những ngành
nghề khác nhau. Mối quan hệ này có ý nghĩa thiết thực đối với việc hướng nghiệp
cho học sinh của nhà trường, đồng thời tạo điều kiện để các em gắn bó với hoạt
động sản xuất, kinh doanh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.
Hiện nay một trong những vấn đề
cấp bách đặt ra đối với ngành giáo dục nói chung và với trường nghề nói riêng
là vấn đề khởi nghiệp. Vừa qua lần đầu
tiên Ngày hội khởi nghiệp quốc gia của sinh viên học sinh do Tổng cục Giáo dục
nghề nghiệp thuộc Bộ LĐ- TB & XH tổ chức đã diễn ra tại thành phố HCM. Đây
là hoạt động nhằm xúc tiến công tác khởi nghiệp trong thanh niên học sinh, cổ
vũ cho những dự án khởi nghiệp, tạo sự kết nối của doanh nghiệp, nhà đầu tư với
các dự án tiềm năng của sinh viên các trường thuộc hệ thống giáo dục nghề nghiệp.
Hoạt động khởi nghiệp là chủ trương lớn, đang được Chính phủ khuyến khích, động
viên. Khởi nghiệp không chỉ liên quan đến sinh viên các trường đại học mà cả học
sinh các trường nghề, trường cao đẳng. Việc động viên và hướng dẫn để các em mạnh
dạn suy nghĩ, sáng tạo, dám đưa ra những ý tưởng táo bạo và những dự án mới mẻ
không chỉ có ý nghĩa về phương diện giáo dục, bồi dưỡng năng lực học tập của
các em mà nếu được đầu tư và hỗ trợ thích đáng, nhiều trường hợp sẽ có dự án
thành công, có ý nghĩa về kinh tế. Hoạt động khởi nghiệp mang lại cho học sinh,
sinh viên niềm cảm hứng của công việc sáng tạo, kích thich tính tích cực, dám
nghĩ dám làm, ưa phiêu lưu của tuổi trẻ. Khơi được nguồn khởi nghiệp trong học
sinh sinh viên là một nhiệm vụ rât cấp bách đối với hoạt động đào tạo hiện nay.
KẾT
LUẬN
Cuối cùng cũng cần lưu ý rằng
Giáo dục nghề nghiệp thực ra không chỉ bó hẹp trong khuôn khổ các trường dạy nghề,
trung cấp và cao đẳng nghề, mà còn liên quan đến cả các trường đại học. Rất nhiều
trường đại học là những trường nghề : trường Y, trường Sư phạm, trường Nông
Lâm, trường Kỹ thuật, Công nghệ v.v. Mỗi sinh viên tốt nghiệp các trường này
không chỉ cần có một vốn kiến thức chung mà còn phải có khả năng “ hành nghề”,
tức là khả năng vận dụng kiến thức của mình vào việc thực hiện những công việc
cụ thể. Tình trạng sinh viên tốt nghiệp nhưng không có việc làm, không được các
doanh nghiệp tuyển dụng còn khá phổ biến. Phần lớn những trường hợp này là do
khả năng thực hành nghề nghiệp, trình độ “ tay nghề “ của sinh viên còn yếu. Bởi
vậy việc chuẩn bị và rèn luyện nghề nghiệp cho sinh viên cần phải được xem như
một nội dung của giáo dục nghề nghiệp ở trường đại học.
Giáo dục không chỉ có sứ mệnh
đào tạo con người mà còn có trách nhiệm chuẩn bị nguồn nhân lực cho sự phát triển
kinh tế - xã hội. Làm tốt công tác giáo dục nghề nghiệp, hướng nghiệp, dạy nghề
sẽ góp phần thực hiện nhiệm vụ của giáo dục, góp phần vào sự nghiệp đổi mới và
xây dựng đất nước./.
TÀI
LIỆU THAM KHẢO:
1.
Đổi mới mạnh mẽ giáo dục nghề nghiệp và phát triển nguồn nhân lực (2002), Hội
thảo đề tài KX - 05 - 11
2.Đặng
Xuân Thao (2003) Về vấn đề đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực ở nước ta. Tạp
chí Nghiên cứu con người, tháng/2003
3.Phạm
Lan Hương (2006), Giáo dục quốc tế, một vài tư liệu và so sánh
4.
Báo Tuổi Trẻ, thứ Bảy 12/12/2020
N.T.K.N