Giáo dục nghề nghiệp - Những nhiệm vụ đăt ra

GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP –  NHỮNG NHIỆM VỤ ĐẶT RA

PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM NGÂN

 

MỞ ĐẦU

Trong bức tranh chung của giáo dục Việt Nam hiện nay nhiều vấn đề đang nổi lên thu hút sự chú ý của toàn xã hội. Đó là các vấn đề như Chương trình và sách giáo khoa, thi cử, tuyển sinh. Dư luận xã hội, báo chí và cả Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo hầu như đều tập trung chú ý vào đây, quan tâm đến tình hình và các giải pháp để giải quyết những hiện tượng nảy sinh cũng như đề ra các chính sách thích hợp. Trong bối cảnh ấy giáo dục nghề nghiệp nói chung và giáo dục hướng nghiệp nói riêng bị chìm đi, không nhận được sự quan tâm thích đáng và bản thân công tác giáo dục nghề nghiệp, hướng nghiệp cũng chứng kiến một thực trạng không mấy vui vẻ.

Ai cũng dễ dàng nhận thấy một thực tế là cho đến nay  việc phân luồng học sinh sau Trung học cơ sở và sau Phổ thông Trung học được thực hiện chưa đạt kết quả mong muốn. Một số khảo sát gần đây cho thấy phần lớn học sinh tốt nghiệp THCS và PTTH không vào các trường nghề. Các trường nghề, trung cấp hay cao đẳng đều không phải là địa chỉ hấp dẫn. Hầu như đa số các em đều chỉ muốn vào đại học bằng mọi giá, bất chấp năng lực thực tế của mình cũng như khả năng tài chính của gia đình.

Một thực tế nữa là trong quá trình phát triển kinh tế của nước ta chưa bao giờ chúng ta cần một đội ngũ công nhân lành nghề như hiện nay. Chúng ta đứng trước tình trạng nguồn nhân lực vừa thừa vừa thiếu, hay nói theo cách nói thông thường là thừa thầy thiếu thợ. Những người có bằng cấp thì nhiều nhưng những người có tay nghề, có năng lực làm việc thực sự thì ít. Cái yếu ở đây chủ yếu không phải ở kiến thức mà trước hết là ở tay nghề, trình độ thực hành. Nếu so sánh với tình hình giáo dục nói chung và giao dục nghề nghiệp nói riêng thì điều này hoàn toàn dễ hiểu. Thực trạng giáo dục và thực trạng phát triển kinh tế đang đặt ra cho công tác hướng nghiệp và giáo dục nghề nghiệp những nhiệm vụ cấp bách.

NỘI DUNG

Trước tiên vẫn là vấn đề nhận thức. Cần thay đổi quan niệm của xã hội về vấn đề học nghề, về thợ và thầy,phải làm sao để mọi người, nhất là phụ huynh học sinh, hiểu rằng thầy và thợ đều cần thiết như nhau, đều có giá trị như nhau, một người thợ bậc cao, lành nghề cũng quan trọng và xứng đáng được đề cao không kém gì kỹ sư. Làm sao để mọi người đều thấy rằng đại học không phải là con đường duy nhất để tiến thân đối với tuổi trẻ, rằng học nghề không phải chỉ để làm thợ, học nghề, làm nghề cũng có tương lai chứ không phải chỉ dừng ở đó.Việc coi thường học nghề, dạy nghề có nguồn gốc sâu xa trong thị hiếu chuộng hư danh ,bằng cấp còn khá phổ biến trong xã hội. Thay đổi điều này không phải dễ, nó đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ của nhiều yếu tố và chắc chắn không thể ngày một ngày hai mà có được.

Vấn đề thứ hai là cải tiến công tác giáo dục nghề nghiệp. Giáo dục nghề nghiệp bao gồm hai phần cơ bản là giáo dục hướng nghiệp và dạy nghề. Giáo dục hướng nghiệp chủ yếu tiến hành ở trường phổ thông cơ sơ và phổ thông trung học. Dạy nghề là công việc của các trường nghề từ trung cấp, cao đẳng đến đại học. Cải tiến giáo dục nghề nghiệp, bởi vậy, chính là cải tiến nội dung của hoạt động hướng nghiệp và công tác dạy nghề.

So với trước đây hiện nay công tác hướng nghiệp được chú trọng hơn rất nhiều. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có hẳn một chương trình giáo dục hướng nghiệp dành cho các trường phổ thông. Cũng đã có những giáo trình giáo dục hướng nghiệp được xây dựng công phu, bài bản, trên cơ sở lồng ghép với một số môn học. Giáo viên nhìn chung cũng đã ý thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của hoạt đông hướng nghiệp. Hệ thống các trường dạy nghề cũng đã được củng cố một bước, thu hút được nhiều học sinh và đạt được những kết quả tốt trong đào tạo.

Tuy nhiên để nâng cao chất lượng công tác giáo dục nghề nghiệp, theo chúng tôi, chúng ta cần chú ý thêm mấy điểm sau đây.

Trước hết, đối với hoạt động hướng nghiệp, một trong những việc cần làm là giáo dục ý thức về nghề nghiệp cho học sinh. Cần phải thay đối quan niệm về việc học và về nghề nghiệp. Học phải được hiểu là học đi đôi với hành, học cần có hành, học là để hành. Cần làm cho các em hiểu rằng học là để tích lũy kiến thức và để chuẩn bị sau này làm một công việc nào đó. Càng có ý thức sớm về công việc, nghề nghiệp mình sẽ làm và chuẩn bị sớm cho công việc ấy thì khi bước ra đời các em sẽ không bỡ ngỡ và không mất thời gian để khởi động. Hình thức học phân ban chính là một cách nhằm thực hiện mục tiêuh này. Kinh nghiệm cho thấy những học sinh có năng khiếu và say mê một môn học hay một công việc nào đó ngay từ nhỏ sau này lớn lên rất mau thành đạt.

Trong quá trình hướng nghiệp nhất thiết phải làm cho học sinh có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng và ý nghĩa của mỗi ngành nghề, tránh định kiến về ngành cao ngành thấp, ngành sang ngành hèn. Nếu bị vướng vào cách nghĩ này học sinh sẽ dễ rơi vào tình trạng chọn những ngành được cho là có giá nhưng lại không phù hợp với năng lực, sở trường của mình. Việc thay đổi nhận thức về vấn đề này trùng với xu hướng đổi mới cách dạy cách học mới hiện nay là phát huy năng lực của người học, tạo điều kiện cho người học theo đuổi đam mê và sở thích của mình.

Muốn làm tốt công tác hướng nghiệp, ngoài việc thực hiện tốt chương trình lồng ghép ở trên lớp cần hết sức chú ý đến các hoạt động ngoại khóa liên quan đến việc tiếp xúc với những công việc, ngành nghề cụ thể. Những buổi tham quan các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp, những hội thi nghề nghiệp và nhiều hoạt động ngoại khóa khác không những chỉ bổ xung, minh họa cho các bài giảng trên lớp mà còn mang lại cho học sinh hứng thú nghề nghiệp, kích thich sự say mê công việc mà các em được nhìn thấy tận mắt. Cùng với việc tăng cường hoạt động ngoại khóa, việc rèn luyện kỹ năng lao động nghề nghiệp cho học sinh cũng rất cần thiết. Các kỹ năng này thường bao giờ cũng gắn với những ngành nghề cụ thể. Bởi vậy việc giáo dục kỹ năng cũng chính là một hoạt động hướng nghiệp hết sức bổ ích và thiết thực. Chính từ việc nắm vững các kỹ năng này sẽ hình thành những định hướng nghề nghiệp trong tương lai đối với các em.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh và làm tốt công tác tư vấn nghề nghiệp. Tình hình tuyển sinh đại học những năm gần đây cho thấy rất đông thí sinh đã chọn ngành nghề không đúng. Tâm lý phổ biến là chạy theo những ngành “ hot” mà không hiểu đầy đủ về ngành nghề và năng lực của bản thân mình. Hiện cả nước ta có khoảng 240 trường đại học với 367 ngành đào tạo, bao gồm gần 3000 nghề. Sự ngộ nhận giữa ngành và nghề đã dẫn nhiều thí sinh đến việc chọn sai trường, sai ngành. Bởi vậy việc nhà trường và các phương tiện truyền thông, báo chí đầu tư cho hoạt động tư vấn tuyển sinh, hướng nghiệp là rất cần thiết và có ý nghĩa thiết thực.

Trên cả những hoạt động cụ thể, hướng nghiệp là một triết lý giáo dục. Hiểu được ý nghĩa  của giáo dục hướng nghiệp là hiểu được một nhiệm vụ quan trọng của giáo dục trong thời đại chúng ta. Làm tốt hoạt động này không chỉ giúp cho việc chuẩn bị nguồn nhân lực cho xã hội mà còn góp phần hình thành nhân cách cho học sinh, góp phần phát triển con người toàn diện cho thế hệ trẻ.

Cùng với công tác hướng nghiệp, giáo dục nghề nghiệp còn một một nhiệm vụ khác là dạy nghề. Đây là một hoạt động lớn, thu hút sự tham gia của nhiều lực lượng xã hội.

Vấn đề lớn nhất của công tác dạy nghề là trường nghề.  Hiện nay cả nước có hơn 1900 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, mỗi năm có khoảng 2 triệu học sinh, sinh viên ra trường. Các trường nghề được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau. Vấn đề được quan tâm nhiều nhất của trường nghề là chuyện người học. Hằng năm số học sinh học hết Trung học cơ sở và Phổ thông trung học chon con đường học nghề còn it. Hơn 70 % thậm chí đến 80% học sinh THCS  chọn học tiếp PTTH. Đối với học sinh tốt nghiệp PTTH cũng vậy. Làm sao để thu hút được nhiều học sinh là bài toán đau đầu của các trường nghề và của ngành giáo dục nói chung.

Việc trước tiên phải làm là công tác phân luồng. Các trường phổ thông phải làm tốt công tác hướng nghiệp, nhất là đối với học sinh các lớp cuối cấp THCS và PTTH, làm sao để sau khi học xong các em tự nguyện chuyển sang học trung cấp hoặc trường nghề. Mới đây Thủ tướng chính phủ đã có chỉ thị giao cho Bộ LĐ-TB & XH đề xuất thí điểm đào tạo trình độ cao đẳng cho học sinh tốt nghiệp THCS không băt buộc phải qua trung cấp. Hiện nay Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp thuộc Bộ LĐ- TB & XH đang xây dựng đề án thí điểm cho chương trình này. Theo chúng tôi nếu thực hiện được đây sẽ là một bước đột phá, giúp tháo gỡ những bế tắc trong công tác phân luồng và tạo nguồn tuyển sinh cho các trường nghề. Đây là chủ trương còn mới đối với giáo dục nước ta, nhưng trên thế giới đã có nhiều nước thực hiện từ lâu.

Để tăng sức hấp dẫn của các trường nghề, kể cả trung cấp và cao đẳng, cần đẩy mạnh việc thưc hiện các chương trình liên thông từ trung cấp lên cao đẳng và từ cao đẳng lên đại học. Kinh nghiệm của các trường Cao đẳng Cộng đồng ở Mỹ về việc này rất đáng để chúng ta tham khảo và tiếp thu. Hiên nay ở nước ta chỉ mới có một số ít các trường thực hiện tốt việc liên thông, chủ yếu là từ cao đẳng lên đại học.

Để nâng cao uy tín của các trường nghề và từ đó tăng thêm sức hấp dẫn của trường nghề, một trong những nhiệm vụ cấp bách là tăng cường lực lượng và chất lượng của đội ngũ giáo viên. Hiện nay lực lượng thầy giáo ở các trường nghề còn thiếu và mỏng. Số giáo viên cơ hữu có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm giảng dạy còn ít, nhiều trường phụ thuộc vào nguồn giảng viên thỉnh giảng từ các trường khác và từ các doanh nghiệp. Điều này ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo của nhà trường. Bởi vậy để đảm bảo chất lượng đào tạo, từ đó tăng sức hút của trường nghề nhất thiết phải quan tâm đến vấn đề đội ngũ giáo viên , nhất là khi chúng ta muốn triển khai chương trình đào tạo học sinh tốt nghiệp Trung học cơ sở lên thẳng Cao đẳng không qua Trung cấp.

Trường nghề là nơi trực tiếp chuẩn bi cho học sinh bước vào nghề, tức là đi làm nghề. Bởi vậy mối quan hệ giữa nhà trường với xí nghiệp, doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng.  Xí nghiệp là nơi học sinh đến tham quan, thực tập và làm việc sau khi ra trường. Xí nghiệp, doanh nghiệp cũng là nơi nhà trường có thể mời những cán bộ, những người thợ giàu kinh nghiệm đến trao đổi, thuyết trình, hướng dẫn cho học sinh. Bởi vậy trường nghề cần phải thiết lập và duy trì mối quan hệ tốt với các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp thuộc những ngành nghề khác nhau. Mối quan hệ này có ý nghĩa thiết thực đối với việc hướng nghiệp cho học sinh của nhà trường, đồng thời tạo điều kiện để các em gắn bó với hoạt động sản xuất, kinh doanh ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Hiện nay một trong những vấn đề cấp bách đặt ra đối với ngành giáo dục nói chung và với trường nghề nói riêng là vấn đề khởi nghiệp. Vừa qua lần đầu tiên Ngày hội khởi nghiệp quốc gia của sinh viên học sinh do Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp thuộc Bộ LĐ- TB & XH tổ chức đã diễn ra tại thành phố HCM. Đây là hoạt động nhằm xúc tiến công tác khởi nghiệp trong thanh niên học sinh, cổ vũ cho những dự án khởi nghiệp, tạo sự kết nối của doanh nghiệp, nhà đầu tư với các dự án tiềm năng của sinh viên các trường thuộc hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Hoạt động khởi nghiệp là chủ trương lớn, đang được Chính phủ khuyến khích, động viên. Khởi nghiệp không chỉ liên quan đến sinh viên các trường đại học mà cả học sinh các trường nghề, trường cao đẳng. Việc động viên và hướng dẫn để các em mạnh dạn suy nghĩ, sáng tạo, dám đưa ra những ý tưởng táo bạo và những dự án mới mẻ không chỉ có ý nghĩa về phương diện giáo dục, bồi dưỡng năng lực học tập của các em mà nếu được đầu tư và hỗ trợ thích đáng, nhiều trường hợp sẽ có dự án thành công, có ý nghĩa về kinh tế. Hoạt động khởi nghiệp mang lại cho học sinh, sinh viên niềm cảm hứng của công việc sáng tạo, kích thich tính tích cực, dám nghĩ dám làm, ưa phiêu lưu của tuổi trẻ. Khơi được nguồn khởi nghiệp trong học sinh sinh viên là một nhiệm vụ rât cấp bách đối với hoạt động đào tạo hiện nay.

KẾT LUẬN

Cuối cùng cũng cần lưu ý rằng Giáo dục nghề nghiệp thực ra không chỉ bó hẹp trong khuôn khổ các trường dạy nghề, trung cấp và cao đẳng nghề, mà còn liên quan đến cả các trường đại học. Rất nhiều trường đại học là những trường nghề : trường Y, trường Sư phạm, trường Nông Lâm, trường Kỹ thuật, Công nghệ v.v. Mỗi sinh viên tốt nghiệp các trường này không chỉ cần có một vốn kiến thức chung mà còn phải có khả năng “ hành nghề”, tức là khả năng vận dụng kiến thức của mình vào việc thực hiện những công việc cụ thể. Tình trạng sinh viên tốt nghiệp nhưng không có việc làm, không được các doanh nghiệp tuyển dụng còn khá phổ biến. Phần lớn những trường hợp này là do khả năng thực hành nghề nghiệp, trình độ “ tay nghề “ của sinh viên còn yếu. Bởi vậy việc chuẩn bị và rèn luyện nghề nghiệp cho sinh viên cần phải được xem như một nội dung của giáo dục nghề nghiệp ở trường đại học.

Giáo dục không chỉ có sứ mệnh đào tạo con người mà còn có trách nhiệm chuẩn bị nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Làm tốt công tác giáo dục nghề nghiệp, hướng nghiệp, dạy nghề sẽ góp phần thực hiện nhiệm vụ của giáo dục, góp phần vào sự nghiệp đổi mới và xây dựng đất nước./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Đổi mới mạnh mẽ giáo dục nghề nghiệp và phát triển nguồn nhân lực (2002), Hội thảo đề tài KX - 05 - 11

2.Đặng Xuân Thao (2003) Về vấn đề đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực ở nước ta. Tạp chí Nghiên cứu con người, tháng/2003

3.Phạm Lan Hương (2006), Giáo dục quốc tế, một vài tư liệu và so sánh

4. Báo Tuổi Trẻ, thứ Bảy 12/12/2020

 

N.T.K.N

 

 

 

Gởi
Bài được đọc nhiều nhất
Thứ 2
Thứ 3
Thứ 4
Thứ 5
Thứ 6
Thứ 7
Chủ nhật

 
 
 
 
 
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28