Kỷ niệm 100
năm ngày sinh Nguyễn Bính ( 1918 – 2018 )
Nhưng cái buồn của ca dao trong trẻo, không
mang màu sắc cô đơn, lạnh lẽo, tuyệt vọng. Nguyễn Bính có những lúc đã xa hẳn với kiểu tình quê mà
gia nhập vào nỗi buồn kiểu Lưu Trong Lư,
Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử. Xuân Diệu có “ Tương
tư chiều”, Hàn Mặc Tử có “ Trường
tương tư “, Nguyễn Bính cũng có “Tương
tư”. Dường như là minh họa cho nhận định của Hoài Thanh về tinh thần cốt lõi của Thơ Mới : “ Mất bề rộng ta tìm bề sâu. Nhưng càng đi
sâu càng lạnh”, Nguyễn Bính tự nói về mình :
Tôi vào sâu quá và xa quá
Đường lụt sương mờ, lụt lá rơi…( Diệu vợi )
Nguyễn Bính có rất nhiều bài thơ, câu thơ
không mang hồn quê mà mang đậm hồn Thơ Mới, chứng tỏ ông đã vào rất sâu cái
tôi, tình yêu và nỗi buồn của mình :
Yêu yêu yêu mãi thế này
Tôi như một kẻ sa lầy tình yêu…( Lòng yêu đương )
Nghe hồn anh chìm chìm
Nghe buồn anh rộng rộng…( Dối lòng )
Sông lạnh khi nàng ra giũ lụa
Vớt giùm trong nước lấy hồn tôi…( Gửi cố nhân )
Nguyễn Bính yêu nhưng lúc nào cũng cảm thấy
cô đơn, hiu quạnh :
Hai người sống giữa cô đơn…
Cô đơn buồn lại thêm buồn…( Người hàng xóm )
Cô đơn và tuyệt vọng của tình yêu dâng lên tột
đỉnh trong nỗi đau nhuốm màu tang tóc :
Người ta: pháo đỏ rượu hồng
Mà trên hồn chị : một vòng hoa tang…( Lỡ bước sang ngang )
Thơ tình Nguyễn Bính nhiều câu có chữ “
tang”:
Một buổi giời đi đưa đám tang ( Diệu vợi )
Mau mà về chịu tang nàng đi thôi ( Người hàng xóm )
Có một người đi giữa đám tang ( Hà Nội 36 phố phường )
Tôi thấy quanh tôi và tất cả
Kinh thành Hà Nội quấn khăn sô ( Viếng hồn trinh nữ )
Những câu thơ trên gợi nhớ đến nỗi sầu trong
thơ Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử, Huy Cận :
Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang
Tóc buồn buông xuống lệ
ngàn hàng ( Xuân Diệu - Đây mùa thu tới
)
Ai chết đó ? Trục xoay và bánh đẩy
Xe tang đi về tận thế giới nào ( Huy Cận – Nhạc sầu )
Rõ ràng cái tình trong thơ Nguyễn Bính không
phải chỉ là một thứ tình quê mà còn là một cái tình lãng mạn mang đầy “tinh thần thơ mới”, một thứ lãng mạn tuy
cùng được du nhập từ ngoài nhưng không Tây như Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trong Lư
mà lại mang đầy chất quê.Thơ Nguyễn Bính hấp dẫn, lôi cuốn người ta phần nhiều
chính là do sự kết hợp của hai tố chất ấy. Một mặt, nói như Vũ Bằng “ Nguyễn Bính đã nhắm đúng vào một cái bịnh
chung của đời người là cái bịnh tương tư…Có thể nói tất cả văn thơ tiền chiến của
Bính đều nhăm vào bịnh đó và anh nổi bật cũng vì bịnh đó” (8 ). Mặt khác,
Nguyễn Bính thu hút người ta vì cái điệu quê, cái điệu vốn gần gũi với hầu hết một
công chúng mà dường như trong mỗi người “ đều
có một người nhà quê” ( Hoài
Thanh). Hai tố chất này phối hợp với nhau gợi lên một tình cảm buồn thương, nhiều
khi lâm li, tha thiết, giống như khi nghe một bản nhạc bolero.
Ở Việt Nam nhạc bolero cũng có nhiều nét gần
với thơ Nguyễn Bính. Vốn là dòng nhạc trữ tình có nguồn gốc ở Tây Ban Nha, truyền
sang Mỹ Latin rồi nhập vào Việt Nam, bolero, theo các nhạc sĩ và các nhà nghiên
cứu, đã kết hợp với nhiều giai điệu của nhạc tài tử , với câu ca vọng cổ vốn cũng rất buồn và du dương,
tạo thành những bản nhạc trữ tình vừa lãng mạn, ướt át vừa đậm chất quê. “Cái chất buồn của bolero vô tình rất gần với
cái chất oán trong cải lương cũng như dân ca Nam bộ.”(10). Bản nhạc được xem là nhạc bolero đầu tiên là
bài Duyên quê của Hoàng Thi Thơ. Cũng
không phải ngẫu nhiên mà trong số những bài bolero được cho là hay nhất có khá
nhiều bài phổ nhạc hoặc lấy ý từ thơ Nguyễn Bính ( Cô hàng xóm, Sang ngang…). Cũng giống như những bản bolero êm ái, trữ tình, Lỡ bước sang ngang của
Nguyễn Bính thường rất dễ “mua nước mắt” công chúng, người đọc. Cái chất buồn ấy
là một phần cốt lõi tạo nên sự lôi cuốn
của nhạc bolero và thơ Nguyễn Bính. “…cho
đến bây giờ, người ta còn thương Nguyễn Bính,yêu thơ Nguyễn Bính chỉ là vì những câu thơ chứa chất một tấm lòng
tương tư não nùng, lê thê có từ ngày xưa và sẽ còn tồn tại mãi đến ngày sau”
( Vũ Bằng, bài đd.). Chất buồn có phần
lâm li, ủy mị ấy đã góp phần làm cho thơ Nguyễn Bính cũng giống như nhạc bolero
( hãy xem các chương trình ca nhạc Thần
tượng Bolero, Solo cùng Bolero, Tình Bolero..trên TV! ) có tính đại chúng rất
rộng rãi : ”Thơ của ông rất hay, được đại
chúng biết nhiều nhất” (11). Thậm chí có người còn xác quyết rằng :” Có thể nói sau Nguyễn Du, Nguyễn Bính là nhà
thơ được mọi người học thuộc thơ ông nhiều nhất”( 12).
So sánh thơ Nguyễn Bính với nhạc bolero, nói
về chất bolero của thơ Nguyễn Bính không mang ý nói về chất lượng hay trình độ
mà chỉ nhằm nêu lên một đặc điểm cũng
như giải thích vì sao thơ Nguyễn Bính được đông đảo người đọc yêu thích như vậy.
Còn nếu xét chung, thơ Nguyễn Bính có rất nhiều màu sắc, cung bậc,
vượt ra ngoài cả chất quê và chất bolero. Những bài thơ như Hoa cỏ may :
Hồn anh như hoa cỏ may
Một chiều cả gió bám đầy áo em
hay Cánh buồm nâu :
Hôm nay dưới bến xuôi đò
Thương nhau qua cửa tò vò nhìn nhau
Anh đi đấy, anh về đâu ?
Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm…
không còn đơn giản chỉ mang màu sắc chân quê hay âm điệu bolero mà còn có
một cái gì đó rất mới mẻ, hiện đại. Đọc Nguyễn Bính người ta thường nhớ nhiều đến
những bài như Người hàng xóm, Chờ nhau,
Chân quê và nhất là Lỡ bước sang ngang. Nhưng Nguyễn Bính còn có Mưa xuân, Một mình, Chuyến tàu đêm :
Một chuyến tàu đêm chảy rất mau
Những ánh đèn phai tựa trăng tà
Toa này toa khác nối liền toa
Chập chờn như một con giời lớn
Như một oan hồn hiển hiện ra….( Chuyến tàu đêm )
Có nhà nghiên cứu cho rằng so với Lỡ bước
sang ngang và những bài thơ khác, “ Chuyến
tàu đêm đứng riêng một cõi. Chuyến tàu đêm là một chuyến tàu siêu thực, là tác
phẩm đặc biệt của Nguyễn Bính ra khỏi quỹ đạo ngâm khúc và truyện nôm” (13
). Mưa xuân cũng vậy. Tuy cũng viết về một mối tình quê nhưng Mưa
xuân không có tính chất chân quê như Tương
tư hay Người hàng xóm và lại cũng
không ướt đầm nước mắt như trong Lỡ bước sang ngang . Thay vào những câu
lục bát là những câu bảy chữ, thay vào bàn tay lau nước mắt là những ngón tay
ngà ngọc, gợi cảm:
Chắc hẳn đêm nay giường cửi lạnh
Thoi ngà nằm nhớ ngón tay em
là bàn tay hứng từng giọt mưa xuân như “ tai
nương nước giọt mái nhà “ trong thơ Huy Cận :
Bốn bên hàng xóm đã lên đèn
Em ngửa bàn tay trước mái hiên
Mưa chấm bàn tay từng chấm lạnh
Thế nào anh ấy chả sang xem…
Mưa xuân không phải là một khúc ngâm hay lời tỏ tình mà là một lời kể chuyện, một
vở kịch diễn ra ngắn ngủi và kết thúc với những câu thơ đẳng cấp, mang một âm sắc
lạ :
Bữa ấy mưa xuân đã ngại bay
Hoa xoan đã nát dưới chân giày
Hội chèo làng Đặng về ngang ngõ
Mẹ bảo : “ Mùa xuân đã cạn ngày”
Mưa xuân không phải là một bức tranh quê mà là một mối tình quê,
nhưng là tình quê không mang chất bolero,
một thứ tình quê dịu dàng, trong trẻo , có buồn nhưng tràn đầy yêu thương,
hy vọng. Câu thơ Nguyễn Bính nghe dễ dàng như nói, nhưng nói mà tinh thông,
điêu luyện, có những câu như của người làm thơ bậc thầy.
Nguyễn Bính là một tài thơ bẩm sinh. Với ông
thơ vừa là nghiệp : “ Mình tôi trời bắt
làm thi sĩ”, vừa là nghiệp chướng : “ Mẹ
hiền mất sớm, giời đày làm thơ”. Đã là nghiệp thì không thể chối bỏ được và
một khi “ trời đã bắt làm thi sĩ” thì
khó mà làm được việc gì khác, có làm cũng khó thành công. S.Esenin đã từng tâm sự về số phận mình tương tự:
Phàm những cuộc đời kỳ lạ
Đã được định đoạt từ lâu
Nếu tôi không thành nhà thơ
Hẳn tôi đã thành trộm cắp (
Tạ Phương dịch )
Nguyễn Bính bị “ giời đày làm thơ” nên ông làm gì khác cũng đều dở dang, thất bại.
Dở dang, thất bại cả trong tình trường lẫn tình đời. Nhưng bù lại, ông đã thành
công trong thơ. Với những câu thơ lục bát gần với ca dao, những bài thơ
mang tình quê, hồn quê, thấm đậm chất trữ
tình bolero và những bài thơ chứa đầy
“tinh thần thơ mới”, những câu thơ tinh tế, giàu cảm giác, bất ngờ, Nguyễn Bính trở thành một trong những nhà thơ được yêu mến
và đọc rộng rãi nhất, nhà thơ hàng đầu của phong tráo Thơ Mới, nhà thơ đặc sắc
của thi ca Việt Nam hiện đại.
Sài Gòn, thảng 3/ 2018
TÀI LIỆU
TRÍCH DẪN :
1, Hoài Thanh ( 1988 ), Thi
nhân Việt Nam, Nxb. Văn học, Hà Nội
2. Hồ Trọng Việt: Yếu tố văn hóa dân gian trong sáng tác của một
số nhà thơ thuộc phong trào Thơ Mới
( Luận văn Thạc sĩ ), ĐHSP HCM
3. I.Erenbua : Exenhin ( Vương Trí Nhàn dịch ), tạp chí
Thơ, Hội nhà văn VN, số 10-2015, tr. 96
4. Tạ Tỵ ( 1970 ) : Mười khuôn mặt văn nghệ, Sài Gòn, tr.
126
5. Hà Minh Đức ( 1998 ) : Nguyễn
Bính – thi sĩ của đồng quê, trong sách “ Nguyễn Bính – về tác gia và tác phẩm”, Nxb. Giáo dục, tr. 135
6. Tô Hoài ( 1986 ): Lời giới
thiệu Tuyển tập Nguyễn Bính, Nxb. Văn hoc, tr. 23
7. Anh Thơ (1986 ): Từ bến sông Thương, Nxb. Văn học, tr.
103
8. Chu Huy Sơn ( 2003 ): Ba
đỉnh cao Thơ Mới : Xuân Diệu- Nguyễn Bính- Hàn Mặc Tử, Nxb. GD
9. Vũ Bằng ( 1971 ): Nguyễn
Bính, một thi sĩ suốt đời mắc bịnh tương tư, Tạp chí Văn, số 189-1/11/1971.
Dẫn theo Trần Hoài Anh: “ Nguyễn Bính trong sự tiếp nhận của lý luận
phê bình ở miền Nam trước 1975”, tạp chí Sông Hương,số 313- 2015
10. Trần Minh Phi : Nhạc Trịnh, Ngô Thụy Miên… thuộc dòng bolero(!),
báo Người Lao động
Ngày 5/3/2018
11. Nguyễn Tấn Long ( 1968) : Việt
Nam thi nhân tiền chiến( Q. thượng), Sống Mới xb., Sài Gòn,
Tr. 304. (Dẫn theo Trần Hoài Anh, tài liệu trên.)
12. Thế Phong ( 1974 ) : Lược
sử văn nghệ Việt Nam tiền chiến 1930-1945, nxb. Vàng Son, SG
Tr.258.( Dẫn theo Trần Hoài Anh, tài liệu trên)
13. Thụy Khuê : Nguyễn Bính
( 1919 – 1966 ), bản online
